रुकुम पश्चिममा बालविबाह बढ्नुको कारण जनचेतनाको कमि भएको सरोकारवालाहरुले बताएका छन् । आज जिल्ला सदरमुकाम खलंगामा समता फाउण्डेशनले आयोजना गरेको यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्य अधिकार र बाल विवाहका सवालमा सरोकारवालाहरु सँग भएको छलफल कार्यक्रममा सरोकारवाला निकायहरुले बालविवाह बढ्नुको कारण चनचेतनाको कमी तथा अभिवाकको निगरानी नहुनु बताएका हुन् । कर्णाली प्रदेशमै बालविवाह हुनेमा रुकुम पश्चिम दोेस्रो स्थानमा रहेकाले यसमा सवैले गम्भीर भएर सोच्नुपर्ने समय आएको सरोकारवाला लगायत सभागिहरुले जोड दिएका थिए । २०७८ सालको जनगणना अनुसार कर्णालीका १० जिल्लामध्ये रुकुम पश्चिम दोस्रो स्थानमा रहेको तथ्यांक छ । 

बालविवाह न्यूनीकरण गर्न राज्यको ठुलो लगानी हुँदाहुँँदै पनि बालविवाह न्यूनीकरण हुन नसकेको जिल्ला सरकारी वकिल कार्यालय न्यायधिवक्ता चन्द्रबहादुर सिजालीले बताउनुभयो । गाउँ समाजमा थुप्रै बालविबाह हुने गरेपनि सम्बन्धित निकायसम्म जानकारी पुग्ने नगरेको उहाँले बताउनुभयो । बालविवाह न्यूनीकरण गर्न स्वयम आफुबाट सुरुवात गर्नुपर्ने उहाँको भनाई थियो । ‘‘बालविवाह भएको छ भने आफ्नै छोराछोरीको पनि विवाह रोक्नुपर्छ, सचेत बनाउने विषयमा घपरिवार, गाउँ समाज सवैले ध्यान दिनुपर्छ, बालविबाह सम्बन्धिका घटनाहरु हामिसम्म आएपछि हामी कारवाही गछौँ’’ न्यायधिवक्ता सिजालीले भन्नुभयो । बालविवाह गर्नेलाई कानुनी दायरामा लिइ कानुनी विषयमा जानकारी बनाएमा धेरै बालविवाह कम गर्न सकिने उहाँले बताउनुभयो । बालविवाह भएको थाहा पाएमा जोकोहीले पनि प्रहरी कार्यालयमा खवर गर्न न्यायधिवक्ता सिजालीले आग्रह गर्नुभयो ।

 
जनचेतनाको कमिले गर्दा जिल्लामा बालविवाह हुने गरेको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी विनोद रेग्मीले बताउनुभयो । ‘‘जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा २० वर्ष नपुेका महिला बच्चा सहित नागरिकता बनाउन पुगेका हुन्छन्, बालविवाह रोक्न समुदायस्तरबाटै लाग्नुपर्छ ।’’ बालविवाह न्यूनीकरण गर्न आआफ्नो ठाउँबाट सबै लाग्नुपर्ने उहाँकाे जाेड थियो । बालविवाहका घटना जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा न्यून मात्रामा दर्ता हुने हुने गरेको जिल्ला प्रहरी कार्यालयका प्रहरी निरीक्षक ऋषी पाठकले जानकारी दिनुभयो ।

अघिल्लो वर्षमा ८ वटा बालविवाहका घटना दर्ता भएकामा यस वर्ष ७ वटा बालविवाहका घटना दर्ता भएको उहाँले बताउनुभयो । ‘‘जनचेतनाको कमी, छोराछोरीको अभिभावकले निगरानी नगर्नूले पनि बालविवाह बढेको देखिन्छ, जनचेतनाले मात्र हुुँदैन कारण पत्ता लगायर बालविवाह न्यूनीकरण गर्नुपर्छ उहाँले भन्नुभयो ।’’

बालविवाह न्यूनीकरण गर्न अभिभावक, स्थानीय तह सचेत हुनुपर्ने बार यसोशियसनकी जिल्ला उपाध्यक्ष अधिवक्ता मनिषा राेकाय भण्डारीले बताउनुभयो । पहिले सहमतीमै विवाह गर्ने पछि गएर कुरा नमिल्दा जवरजस्ती करणीको मुद्धा दर्ता गर्ने प्रवित्ति  बढेको उल्लेख गर्दै यसलाई रोक्न पनी बालबालिकालाई कानुनी विषयमा पनि जानकारी बनाउनुपर्ने उहाँले बताउनुभयो । उमेर नपुग्दै विवाह गर्ने र २० वर्षमुनिका महिलाहरुको सम्बन्ध विच्छेदका मुद्धा धेरै आउने गरेको उहाँले बताउनुभयो । 

बालविवाह न्यूनीकरण गर्न जिल्लामा केन्दित छलफल गरेर मात्र नहुने भएकाले वडा तथा पालिकास्तरबाटै लाग्नुपर्ने सहभागिहरुले सुझाव दिएका थिए । केही वडाहरुबाट यसको प्रयास भएपनि जिल्लामा बालविवाह न्यूनीकरण हुन नसकेको सहभागिहरुकाे भनाइ थियो ।

समता फाउण्डेशका अध्यक्ष मदनप्रकाश परिवारले परियोजनाको उदेश्य बालविवाह न्यूनिकरण गर्ने रहेकाले सवैसँग सहकार्य गरेर अगाडी बढ्ने बताउनुभयो । दुई वर्षे कर्णाली सचेतना परियोजना मार्फत वालविवाहको दर तिव्र रुपमा घटाउने, स्थानीय तहहरुमा महिनावारी सेवा केन्द्र विकास गर्ने र दलित किशोरीहरुको सम्मानजनक जिवन यापन गर्ने वातावारण सिर्जना गर्ने योजनाको उदेश्य रहेको बताउनुभयो । कर्णाली चेतना परियोजना कर्णालीका १० वटै जिल्लामा संचालनमा रहेको अध्यक्ष परियारले बताउनुभयो ।

फाउण्डेशनका अध्यक्ष परियारको अध्यक्षतमा भएको कार्यक्रममा जिल्ला समन्वय समितिका उप प्रमुख देवबहादुर विकको प्रमुख आतिथ्यता रहेको थियो । त्यस्तै सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी विनोद रेग्मी, प्रहरी निरीक्षक ऋषि पाठक, जिल्ला अस्पताल सल्लेका डाक्टर केहलविक्रम जिसी, सरकारी वकिल कार्यालका न्यायधिवक्ता चन्द्रबहादुर सिजाली, गैरसरकारी संस्थाका प्रमुख लगायत पत्रकारको उपस्थिती रहेको थियो ।